Tembang Dolanan Lir-Ilir, Apa ta Tegese?

Lir ilir lir ilir tandure wis sumilir

Tak ijo royo-royo

Tak sengguh temanten anyar

Cah angon cah angon

Penekno blimbing kuwi

Lunyu-lunyu penekno

Kanggo mbasuh dodotira

Dodotira-dodotira

Kumitir bedhahing pinggir

Dondomana jlumatana

Kanggo seba mengko sore

Mumpung jembar kalangane

Mumpung padhang rembulane

Yo surako…o..o..o.. surak iyoo

Sapa wong jawa sing ora ngerti tembang dolanan iki? Yen ana, pirang taun anggonmu dadi wong Jawa?

Ilir-ilir yaiku salah sawijine tembang dolanan kang dianggit dening Kanjeng Sunan Kalijaga udakara 5 abad kepungkur. Nanging, senajan suwene wis 5 abad, durung mesthi padha ngerti artine, paham tegese. Iya ta?! Kanjeng Sunan Kalijaga nganggit tembang “Ilir-ilir” kangge pepeling marang kita supaya kita bisa ngati-ngati anggone ngayahi urip ing donya iki. Tembang iki cinipta ing era Islam. Mula akeh sithike ana kaitane karo Islam.

Mula, ing kene panulis arep pratelaake saka maneka warna sumber, mligine Renungan Ilir-Ilir.mp3 anggitane sastrawan lan budayawan Emha Ainun Najib  ngenani arti lan makna tembang dolanan “Ilir-ilir” kang sejatine ngemu pitutur luhur.

Lir ilir lir ilir tandure wis sumilir. Tak ijo royo-royo. Tak sengguh temanten anyar

Salarik tembang ing dhuwur anduweni teges yen saiki wis wayahe padha tangi, padha sadar yen bumi sing kita singgahi iki subur, kabeh tanduran apa wae tukul subur (ijo royo-royo). Kaya-kaya swarga tau bocor ing tlatah Nuswantara iki, ing bumi Indonesia iki. Perkara sing kaya ngene iki ndadiake senenging rasa, bungahing ati pindha penganten anyar kang mesam-mesem rina wengi.

Cah angon cah angon. Penekno blimbing kuwi. Lunyu-lunyu penekno. Kanggo mbasuh dodotira

Cah angon tegese wong kang penggeane angon (saka tembung ingon-ingon = hewan piaraan), mbuh angon wedhus, sapi, kebo, utawa bebek. Angon tegese ngopeni, ngreksa. Yaiku wong sing bisa ngopeni, sing bisa ngreksa. Lha sing diopeni apa? Kamangka jaman saiki wis arang wong duwe ingon-ingon. Sing kudu diopeni yaiku siji, ati. Atimu lan hawa nepsumu kudu bisa ngendalikana. Supaya urip ora nemahi kacilakan.

Kenapa Kanjeng Sunan nganggo tembung cah angon? Kenapa dudu Raja, Patih, utawa Senapati sing derajade luwih dhuwur? Yen miturut pamanggihe Cak Nun ( Emha Ainun Najib), cah angon yaiku sawijining wong sing bisa angon/ngemong sapa bae lan kahanan ing bangsa iki. Bocah angon yaiku bocah sing bisa dadi narendra kang manunggal ing prabeda, dadi raja sing asah-asih-asuh marang sapadha-padha lan alam donya. Lan cah angon bisa sapa bae, ora kudu raja, patih, utawa senapati. Cah angon bisa uga amung wong cilik. Yen saiki, cah angon ora kudu Presiden, nanging uga bisa guru, polisi, dokter, sastrawan, lan rakyat biasa sing nduweni daya ngemong kang gedhe.

Cah angon kudu menek wit blimbing. Kenapa kudu blimbing, ora liyane bae? Amarga blimbing duwe gir kang jumlahe lima. Ya Lima perkara kuwi kang kudu digayuh lan direksa dening cah angon. Lima perkara kuwi akeh tafsirane. Bisa uga Rukun Islam, bisa uga Sholat limang wektu, bisa uga Sedulur Papat Lima Pancer, bisa uga Pancasila, bisa uga liyane manut panemumu sing kok anggep pas.

5 gir Blimbing duwe makna beda-beda

Blimbing kuwi kudu dipenek senajan lunyu, ora diketok utawa den bruke. Lima perkara iku kudu den reksa, den gayuh senajan akeh gegodha. Wit blimbing minangka sarana nggayuh lima perkara. Amarga lima perkara iku dasar-dasar supaya cah angon tetep bisa ngangon kanthi bener. Kita kudu duwe prinsip ( misale Pancasila) supaya saben tindak tanduk duweni cekelan sahengga ora gampang denjur dening liyan.

Lima perkara iku den gunaake cah angon kanggo mbasuh dodot. Dodot yaiku sandangan. Ya sandangan kuwi sing nggawe awakmu den ajeni. Yen ora percaya, cobaa tanpa wusana mlaku ijen ing tengah dalan, mesthi bae diarani wong edan, mesthi bae ora kajen. Kaya paribasan jawa “ajining dhiri gumantung saka kendaling lathi, ajining sarira gumantung saka busana”.

Nanging, dodot utawasandangan bisa uga tegese awak dhewe. Kaya Saben menungsa mesthi bae ora luput saka salah, mula sandangan sing reged, awak sing kebak salah lan dosa kudu den basuh, den suceni nganggo perkara lima mau. Perkara kang bisa cerak marang Gusti Kang Akarya Jagad.

Dodotira-dodotira. Kumitir bedhahing pinggir. Dondomana jlumatana. Kanggo seba mengko sore.

Sandangan mesthi wae ora apik terus, ana kalane suwek lan bolong. Semana uga awak kita, ora luput saka tumindak ala. Mula, sandangan yen suwek kudu didondomi, dijahit maneh, dibenahi. Semono uga awak yen kebak doso kudu taubat, kudu denbeneri tumindak sing ala wingi, kudu densuda. Supaya yen tiba wektune seba ( ngadep marang Gusti Allah) mengko sore ( nalika wis titi wancine, mbuh mengko, sesok, taun ngarep) ora muspra olehe ana ing alam donya.

Mumpung jembar kalangane. Mumpung padhang rembulane. Yo surako…o..o..o.. surak iyoo

            Kabeh mau kudu ditindaki saiki, mumpung Ingkang Kuwaos taksih paring kalodhangan wektu, kasempatan. Mula, yen ana sing ngajak “Ayo” marang kabecikan, mangka nuli jawabana “Iyo” uga.

Kapethik Saking https://seratanjawa.wordpress.com/2016/01/14/tembang-dolanan-lir-ilir-apa-ta-tegese/